زبان مادی

زبان مادی زبان مادها بوده‌است. از این زبان نوشته‌ای در دست نیست و فقط تعدادی واژه در نوشته‌های پارسی باستان و یونانی به جا مانده‌اند.از آن جمله‌اند:

wazarka:بزرگ، zba:اعلام کردن، asen:سنگ، miora:مهر.

از زبان‌های ایرانی باستان چهار زبان آن شناخته شده‌است: مادی، سکایی، اوستایی و پارسی باستان. از زبان مادی و سکایی که یکی در غرب ایران و منطقه فرمان روایی ماد و دیگری در شمال، از مرزهای چین تا دریای سیاه، از جمله بین اقوام پارت و ساکنان سغد، رایج بوده، تنها کلمات و عباراتی درآثار دیگران برجای مانده‌است. اما از زبان‌های اوِستایی و پارسی باستان مدارک بسیار در دست است. زرتشت کتاب خود را به زبان اوِستایی نوشته‌است.

اما آنچه از تواریخ ایران، روم، و تواریخ دیگر مردم همسایه بر می‌آید، دوران تاریخی ایران از مردم «ماد» که یونانیان آن را مدی و به زبان دری «مای» و «ماه» گویند برنمی‌گذرد، و پیداست که زبان مردم ماد یا ماه زبانی بوده‌است که با زبان دورهٔ بعد از خود که زبان پادشاهان هخامنشی باشد تفاوتی نداشته، زیرا هرگاه زبان مردم ماد که بخش بزرگ ایرانیان و مهم‌ترین شهرنشینان آریایی آن زمان بوده‌اند با زبان فارسی هخامنشی تفاوتی می‌داشت. هر آینه «کورش»، «داریوش» و غیره در کتیبه‌های خود که به سه زبان فارسی، آشوری و عیلامی است، زبان مادی را هم می‌افزودند تا بخشی بزرگ از مردم کشور خود را از فهم آن نبشته‌ها ناکام نگذارند، از این رو مسلم است که زبان مادی خود، زبان فارسی باستانی یا نزدیک بدان و لهجه‌ای از آن زبان بوده‌است و از نام پادشاهان ماد مانند «فراَ اوَرْت»، «خشِثَرْیت»، «فْروَرَتْیش»، «هُووَخشَثْرَهْ»، «آستیاک – اژی دهاک»، «اَرتی سس- اَرته یس- اَرته کاس آ» به لفظ «اَرْتَ» آغاز می‌شود و «اِسْپادا» که سپاد و سپاه باشد نیز یکی این دو زبان معلوم می‌گردد.[۱]

بعضی از دانشمندان را عقیده چنان است که گاثهٔ زردشت به زبان مادی است و نیز برخی برآنند که زبان کردی که یکی از شاخه‌های زبان ایرانی است از باقیمانده‌های زبان ماد است.[۲]

به نظر برخی از دانشمندان نظیر محمدتقی بهار و خنجی قبایل ماد و قبایل پارس همزبان بوده و هر دو به یک گویش سخن می‌گفته‌اند. زبان مادی که زبان شمال ایران بوده‌است با زبان پارسی باستان یا زبان جنوب ایران، تفاوت فاحشی نداشته‌است. تنها اختلافی که میان زبان مادی و پارسی بوده اختلاف لهجه‌است.

جیمز دارمستتر بر این باور است که زبان مادها با زبان اوستا مطابق بوده و بی شک زبان تکلمی آنان آریایی بوده‌است و هم چنین با زبان پارسی‌ها نیز قرابت و نزدیکی داشته. استرابون معتقد است که زبان مادها به زبان پارسیان، آریاییان، باختریان و سغدیان شباهت داشته.

اگر زبان مادها که بخش بزرگی از ایران تا حدود خراسان را در دست داشته‌اند با زبان پارسی هخامنشی تفاوتی کلی می‌داشت، داریوش و دیگر پادشاهان هخامنشی در کتیبه‌های خود که آنها را به سه زبان پارسی باستان و آشوری و عیلامی نوشته‌اند زبان مادی را هم می‌افزودند تا بخش بزرگی از کشور ایران از فهم آن نوشته‌ها بی خبر و محروم نمانند.

راجع‌به زبان مادها و امکان وجود کتابت درمیان آنها به نظر کارشناسان تاریخ ماد مانند تئودور نولدکه زبان مادها به زبان عمومی ایرانیان نزدیک‌تر است تا زبان پارسی‌ها.

به هر روی با توجه به نشانه‌ها و اسناد برجا مانده، می توان در نژاد و زبان ایرانی مادها دل استوار بود و بی گمان زبان مادی با زبان پارسی باستان بسیار نزدیک و هماهنگ بوده است.[۳]

خط و کتابت مادها

آگاهی در مورد خط و کتابت مادها و اطلاعات درباره فرهنگ آنان کم است. در هزارهٔ اول پیش از میلاد خط و کتاب در سرزمین ماد وجود داشته‌است. فرمان معروفی در دست است که درسده نهم یا هشتم پیش از میلاد از طرف شاهک آبدادانا خطاب به مردی آشوری به زبان اکدی صادر شده و موضوع آن هبهٔ اموال و دادن تسهیلات است.

مادها از خود خط و کتابی داشتند که از خط اوراتوئی گرفته شده بود و تصور می‌رود خط مزبور یکی از انواع خط میخی بوده باشد. در عین حال در نواحی دریاچه ارومیه خطوط هیروگلیفی نظیر هیروگلیف‌های اوراتوئی متداول بوده‌است. این هیروگلیفها بر روی دیس سیمینی که در زیویه پیدا شده‌است، به چشم می‌خورد. مسلماً آنان در قرن هفتم پیش از میلاد دارای خط و کتابت بوده‌اند، و این خط همانست که امروزه خط میخی پارسی باستان یا خط هخامنشی ردیف اول خوانده می‌شود، ولی در واقع از لحاظ اصل و منشاء، مادی است.

در هزارهٔ نخست پ.م دبیره و نگارش در سرزمین ماد وجود داشته‌است. این دبیره احتمالا همان دبیرهٔ پارسی باستان است، البته با دگرگونی‌های بسیار اندک.[۴]

این استدلال که امپراتوری ماد به عنوان براندازنده قهارترین دولت روی زمین در جهان آن روزگار یعنی دولت آشور در آواخر سده هفتم پیش از میلاد توان کتابت داشته و دارای زبان رسمی بوده‌است یا خیر بسیار سست پایه می‌نماید.

وقتی منابع تاریخی از جزییات تمدن و فرهنگ مادها اطلاعات و گزارشاتی را در اختیار پژوهشگران می‌گذارند، طبعا باور این پژوهشگران در این باره که مادها توان کتابت نداشته و دارای خط نبوده‌اند، جدا سست می‌شود.

هرودت راجع به فرهنگ مادها و چگونگی دقت آنها در اداره امورات کشور و اوضاع اجتماعی و حتی نوع لباس و انواع پوشاک مادها و به ویژه ابزار دفاعی و سلاح‌های جنگیان مادی چنان جزییات را به پژوهشگران معرفی می‌کند که بی‌تردید باید بخش قابل ملاحظه‌ای از تمدن پارسیان را گرفته یا به ارث برده شده از مادها دانست. به گونه‌ای که زبان مادها در مقایسه با زبان ایرانیان عصر هخامنشی، به زبان اقوام ایرانی نژاد نزدیک‌تر است.

منبع: ویکی پدیا